To już 75. rocznica utworzenia Narodowych Sił Zbrojnych, które powołane zostały 20 września 1942 r. Była to druga co do wielkości po Armii Krajowej organizacja wojskowa Polski Podziemnej, która walczyła przeciwko Niemcom, Sowietom i polskim komunistom, a także zwalczała bandy rabunkowe. W szczytowym momencie NSZ liczyły od 75 tys. do nawet 100 tys. żołnierzy...

Znojni zbrojni

Największym zgrupowaniem partyzanckim NSZ była słynna Brygada Świętokrzyska, która w maju 1945 r. wyzwoliła niemiecki obóz koncentracyjny dla kobiet w czeskim Holiszowie, a w ostatnich dniach wojny została włączona w struktury amerykańskiej 2. Dywizji Piechoty wchodzącej w skład 3. Armii gen. Georga S. Pattona.

Struktury NSZ zostały zorganizowane także w powiecie mińskim, gdzie komenda pod dowództwem kpt. Bolesława Czerwińskiego – Lipiny nosiła kryptonim Jawor, a podlegały jej placówki w Mińsku Mazowieckim, Stanisławowie, Latowiczu-Iwowem, Gliniance oraz w Mrozach.

Komendantem mroziańskiego rejonu był por. Marian Gadomski – Niedźwiadek, który został aresztowany wiosną 1948 r. i zamordowany przez komunistów w trakcie brutalnego śledztwa. Od listopada 1947 r. do czerwca 1948 r. na terenie powiatów: mińskiego, węgrowskiego, siedleckiego, łukowskiego i garwolińskiego operował oddział partyzancki por. Zygmunta Jezierskiego – Orła Rejonu NSZ Mrozy. Oddział został zlikwidowany na skutek zdrady i obławy kilkudziesięciu funkcjonariuszy UB, KBW i MO 3 czerwca 1948 r. w dzień Bożego Ciała we wsi Grodzisk, a aresztowany w styczniu 1949 r. Orzeł zamordowany przez komunistów w więzieniu mokotowskim 27 sierpnia 1949 r.

Kapelanem mroziańskiej placówki NSZ był miejscowy proboszcz ks. Kazimierz Fertak, który w lutym 1949 r. został skazany na 15 lat więzienia w Rawiczu. W 1955 r. ze względu na zły stan zdrowia oraz rozwijającą się gruźlicę został warunkowo zwolniony, a w rok później na skutek amnestii odzyskał wolność. Zmarł 30 września 1973 r. w Warszawie.

W szczytowym okresie mroziański rejon NSZ liczył ok. 150 ludzi, posiadając bardzo dobre uzbrojenie oraz swoje placówki w Grębkowie, Groszkach, Jadowie i Urlach. Jego żołnierze przeprowadzili kilkadziesiąt akcji zbrojnych i likwidacyjnych wymierzonych w funkcjonariuszy sowieckiego NKWD, komunistycznej bezpieki i MO oraz akcji wymierzonych w utrwalaczy władzy ludowej z PPR.

Najsłynniejsza akcja mroziańskich partyzantów miała miejsce 1 kwietnia 1948 r. pod Trzebuczą, kiedy to oddział Orła odbił czterech więźniów, żołnierzy 6. Brygady Wileńskiej AK kpt. Władysława Łukasiuka – Młota przewożonych z UB w Węgrowie do Warszawy. W trakcie akcji zlikwidowano oficera i podoficera UB. W tej nierównej walce z komunistami 18 żołnierzy NSZ z Mrozów oddało życie za Ojczyznę w walce oraz w katowniach UB, kilkunastu żołnierzy) zostało skazanych przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na wieloletnie kary więzienia, a wielu żołnierzy było więzionych i represjonowanych.

Tradycję mroziańskiej placówki NSZ wskrzesza m.in. Michał Jerzy Chromiński – Misiek z Grupy Rekonstrukcji Historycznej Rejonu NSZ Mrozy. Jego wuj Zygmunt Niemiałtowski był żołnierzem AK i NSZ, a 15 października 2007 r. został odznaczony przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Członkowie GRH już od kilku lat aktywnie biorą udział w uroczystościach rocznicowych związanych z historią Rejonu NSZ Mrozy oraz wszelkich innych o charakterze patriotycznym. Dzięki uprzejmości rodzin kombatantów dumnie prezentują sztandar Koła Związku Żołnierzy NSZ w Mrozach, a dzięki uprzejmości Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kałuszyńskiej członkowie grupy na łamach Rocznika Kałuszyńskiego publikują artykuły związane z historią mroziańskiej placówki NSZ.

Numer: 39 (1043) 2017   Autor: J. Zbigniew Piątkowski