W wojnie obronnej w 1939 roku 1. Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego w nocy z 11 na 12 września stoczyła zwycięski bój o Kałuszyn z oddziałami 44 pp. z 11 DP działającej w składzie 3. Armii hitlerowskiej nacierającej na Warszawę z kierunku Prus Wschodnich. W bieżącym roku obchodzona była 70. rocznica tamtych wydarzeń.

Salwy dla herosów

W   jedenastym dniu wojny 1 DP Legionów przemieszczała się z kierunku Jakubowa w kierunku Cegłowa i Mrozów. Na przeszkodzie znalazł się Kałuszyn zajęty tego dnia przez Niemców. Dowódca 1 DP gen. Wincenty Kowalski w celu przerwania zaciskającego się okrążenia dywizji skierował na Kałuszyn 6 pp. płk Stanisława Engla wzmocniony 4 szwadronem ułanów z 11 pkt i dywizjonem artylerii. Natarcie rozpoczął nocą szarżą 4 szwadron por. Andrzeja Żylińskiego. Był to sygnał do ataku piechoty. W centrum miasta dochodziło do starć na bagnety z broniącymi się zaciekle Niemcami. Pułkownik Engel ciężko ranny dostał się do niewoli. Dowództwo nad pułkiem przejął ppłk Jan Kasztelowicz - dowódca III batalionu pułku. Natarcie wsparte ogniem artylerii i moździerzy zmusiło Niemców do wycofania się z Kałuszyna w kierunku Siedlec. W walkach o Kałuszyn żołnierzy polskich wspomagała czynnie ludność cywilna. Bataliony 44 pp. niemieckiego zostały zniszczone, a dowódca pułku popełnił samobójstwo. Za bohaterski bój o Kałuszyn 1 DP Legionów została uhonorowana po raz drugi Krzyżem Virtuti Militari (pierwszy w 1920 roku). Jednak zwycięstwo zostało ciężko okupione. Zginęło blisko 300 żołnierzy polskich, a setki było rannych. Polegli zostali pochowani na cmentarzu w Kałuszynie i okolicznych cmentarzach parafialnych. Wśród swoich żołnierzy spoczywa zmarły w Stanach Zjednoczonych w 1986 roku dowódca 1 DP Legionów Wincenty Kowalski. Niemcy po opanowaniu Kałuszyna spalili miasto 90% oraz rozstrzelali wielu jego mieszkańców.
W tegorocznych obchodach 70. rocznicy walk wrześniowych w Kałuszynie udział wzięli kombatanci, przedstawiciele władz samorządu powiatowego i miejskiego, posłowie na Sejm RP, przedstawiciele wojska, straży pożarnych, organizacji społecznych i politycznych oraz uczniowie i młodzież szkolna a także mieszkańcy Kałuszyna i okolicznych miejscowości. Uroczystości uświetniło ponad 20 sztandarów organizacji kombatanckich, szkolnych OSP i WP. Organizatorem uroczystości było Koło Miejsko-Gminne ZKRPiBWP oraz władze miasta. W rolę narratora wcieliła się Maria Bartosiak – dyrektorka Gimnazjum im. 6. Pułku Piechoty Legionów w Kałuszynie.

Woczątek uroczystości to przemarsz pocztu sztandarowego 23 Bazy Lotniczej oraz oddziału specjalnego Żandarmerii Wojskowej wraz z kompanią honorową na plac Kilińskiego. Meldunek o gotowości pododdziału do uroczystości złożył dowódcy garnizonu Mińsk Mazowiecki płk. pil. Robertowi Cierniakowi dowódca uroczystości mjr Jacek Bak. Uroczystości otworzył i powitał poczty sztandarowe prezes Koła ZKRPiBWP Eugeniusz Kulesza, a burmistrz Marian Soszyński powitał zaproszonych gości. W imieniu Prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego przemówienie wygłosił Ignacy Wieczorek, a w imieniu Marszałka Województwa - Marcin Sawicki. Życzenia nadesłał także harcmistrz „Sokoła” – płk w st. sp. Jerzy Romanik. Dzieci szkolne wręczyły wiązanki kwiatów dla Hanny Łabuszewskiej żony płk Aleksandra Łabuszewskiego oraz mjr Czesława Ziębickiego – uczestników walk o Kałuszyn w 1939 roku.
Z okazji uroczystości wręczono medale i odznaczenia: srebrny medal Opiekuna Miejsca Pamięci Narodowej otrzymał Zbigniew Miłkowski a Henryk Sęktas, Danuta Rosołowska, Janusz Pełka, Dariusz Winnik, Jacek Zaliński, Tadeusz Nowakowski i Wiesław Gitler - medale za zasługi dla związku. Zostały także wręczone 23 dyplomy burmistrza miasta oraz 36 dyplomów. Natomiast burmistrz M. Soszyński otrzymał dyplom za dobrą współpracę ze Starostwem Powiatowym z rąk starosty Antoniego J. Tarczyńskiego. Chwilą refleksji były wiersze patriotyczne i wojenne recytowane przez gimnazjalistów.

Z placu Kilińskiego na czele z orkiestrą wojskową z Siedlec, przemaszerowano na cmentarz parafialny. Tu odprawiono okolicznościową Mszę Świętą. Celebrantem był ks. prałat płk Jan Sikora z Wołomina. Przed zakończeniem Mszy Świętej do uczestników między innymi przemawiali: proboszcz ks. Władysław Szymański, Hanna Łabuszewska, posłowie Wargocka i Mroczek, starosta Tarczyński i burmistrz Soszyński.

Numer: 2009 38   Autor: Franciszek Zwierzyński