W czasie wojny obronnej w 1939 roku 1 Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego stoczyła w nocy z 11 na 12 września zwycięski bój o Kałuszyn z oddziałami 44 pp z 11DP, działającej w składzie niemieckiej 3. Armii nacierającej na Warszawę z kierunku Prus Wschodnich. W bieżącym roku obchodzona była 68. rocznica tamtych wydarzeń

Pokazali Wrzesień ’39

Wieczorem 11 września polska 1 DP Leg. przemieszczała się z kierunku Jakubowa do Cegłowa i Mrozów. Jej boczna kolumna w składzie: 6 pp płk Stanisława Engla z 4 szwadronem 11 puł oraz 3 Dywizjonem Artylerii podeszły pod Kałuszyn, zajęty tego dnia przez Niemców. Tuż po północy natarcie rozpoczęło się niespodziewaną szarżą kawalerii por. Andrzeja Żylińskiego. Rozpoczęły się walki uliczne, w czasie których niejednokrotnie dochodziło do walki na bagnety z broniącymi się zaciekle Niemcami. Ciężko ranny został dowódca pułku, po którym dowództwo objął ppłk Jan Kasztelowicz. Leżące na północ od Kałuszyna wzgórze zostało zdobyte gwałtownym atakiem na bagnety, którym kierował dowódca 3 kompanii cekaemów por. Michał Schmala. Około godz. 3.00 miasto zostało opanowane przez polskich żołnierzy. W walkach tych żołnierzy polskich wspomagali czynnie mieszkańcy Kałuszyna np. Zygmunt Krauze, który objął stanowisko CKM-u. Zwycięstwo odkupione zostało przelaną krwią. Zginęło około 200 żołnierzy polskich, którzy spoczywają na cmentarzu w Kałuszynie i okolicznych cmentarzach parafialnych. Wśród żołnierzy został pochowany w 1986 r. dowódca 1 DP Leg. gen. Wincenty Kowalski zmarły w Stanach Zjednoczonych. W wyniku zwycięstwa niemiecki 44 zmechanizowany pułk piechoty został zniszczony, a niemiecki dowódca pułku popełnił samobójstwo. Za bohaterski ten czyn 1 DP Leg. została uhonorowana po raz drugi (pierwszy w 1920 r.) krzyżem Virtuti Militari.
W tegorocznych obchodach upamiętniających kałuszyńskie wydarzenia z 12 września 1939 roku uczestniczyli kombatanci, starosta Antoni J. Tarczyński, burmistrz Marian Soszyński, przewodniczący rady Janusz Pełka, poseł Czesław Mroczek, przedstawiciele gminnych samorządów, Wojska Polskiego, OSP, organizacji politycznych i społecznych oraz młodzież szkolna i licznie mieszkańcy Kałuszyna. Uroczystość uświęciło ponad 20 sztandarów organizacji kombatanckich, szkolnych, OSP, a także Wojska Polskiego. Głównym organizatorem uroczystości był ZKRPTiBWP koło miejsko-gminne w Kałuszynie, na czele z Eugeniuszem Kuleszą oraz władze miasta. Rozpoczęły się one na terenie gimnazjum im. 6 Pułku Piechoty Legionów, gdzie honory gospodarza czyniła dyrektor Maria Bartosiak. Wszystkich powitał prezes Eugeniusz Kulesza, po czym nastąpiło wręczenie odznaczeń i dyplomów. Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej otrzymało Gimnazjum im. 6 Pułku Piechoty Legionów oraz Eugeniusz Kulesza, zaś srebrne medale otrzymali proboszcz parafii w Kałuszynie ks. Władysław Szymański i Zofia Wołkiewicz, wice burmistrz Kałuszyna. Odznakę za zasługi dla ZKRPiBWP otrzymali: burmistrz Marian Soszyński oraz Wenanty Piotrowski, Marek Pachnik i Maria Bartosiak. Aktu dekoracji zasłużonych dokonał starosta Antoni J. Tarczyński z pomocą komendanta WKU i burmistrza Kałuszyna. Honorowy stopień kapitana 6 pp im. Legionów otrzymał Eugeniusz Kulesza. Oprócz powyższego otrzymał z rąk burmistrza dyplom i statuetkę „Zasłużonego dla Kałuszyna”.
Z gimnazjum na czele z orkiestrą i kompanią honorową garnizonu siedleckiego przemaszerowano na cmentarz parafialny, gdzie została odprawiona uroczysta msza święta. Celebrantem mszy św. był ks. płk Jan Sikora z Wołomina, który wygłosił również okolicznościową homilię.
Przed zakończeniem mszy świętej do uczestników przemówili między innymi: płk Aleksander Łabuszewski (95 lat) - uczestnik walki o Kałuszyn w 1939 roku, starosta Tarczyński i burmistrz Soszyński. Po mszy przeprowadzony został wojskowy apel poległych oraz odegrany hymn państwowy, a poszczególne delegacje złożyły wieńce i kwiaty pod pomnikiem poległych w Kałuszynie i na mogiłach.
Na placu, naprzeciwko cmentarza, Towarzystwo Historyczne 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej z Warszawy zaprezentowało po raz pierwszy w Kałuszynie inscenizację bitwy z 12 września 1939 roku. Zrobiło to duże wrażenie na obecnych i niejednej osobie zakręciły się łzy w oczach. Ostatnim akcentem uroczystości było spotkanie władz samorządowych z kombatantami.
Na uwagę zasługuje duży udział mieszkańców i młodzieży szkolnej na uroczystościach upamiętniających nocną bitwę z 12 września 1939 roku. Dali oni świadectwo, że pamięć o tym wydarzeniu jest w ich sercach wciąż żywa. Podkreślić należy właściwą postawę patriotyczną dyrekcji i wychowawców szkolnych, że potrafią zmobilizować uczniów do patriotycznych manifestacji.

Numer: 2007 38   Autor: Franciszek Zwierzyński