W czasie Kampanii Wrześniowej w dniach 11-12 września 1939 roku 1 Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego stoczyła o Kałuszyn zwycięski bój z oddziałami 44 pp z 11 P działającej w składzie niemieckiej 3 Armii

Zwyciężyły bagnety

Wieczorem 11 września kolumna 1 DP Leg. w składzie 6 pułku piechoty płk. Stanisława Engla z 4 szwadronem 11 pułku ułanów oraz 3 dywizjonem artylerii podeszła pod Kałuszyn zajęty tego dnia przez Niemców.
Natarcie rozpoczęło się po północy szarżą kawalerii por. Andrzeja Żylińskiego. Zaraz rozgorzały walki uliczne w Kałuszynie, w czasie których został ciężko ranny dowódca 6 pp. Po nim dowództwo pułku objął ppłk. Jan Kasztelowicz. Dochodziło wielokrotnie do walki na bagnety z broniącymi się zaciekle Niemcami. Położone na północ od Kałuszyna wzgórze zostało zdobyte gwałtownym atakiem na bagnety, którym kierował por. Michał Schmala. Około godziny 3.00 nad ranem miasto zostało opanowane przez polskich żołnierzy. Kosztowało to wiele polskiej krwi. Na cmentarzu w Kałuszynie spoczywa około 200 żołnierzy 6 pp i 4 szwadronu 11 Pułku Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Wśród nich spoczywa także dowódca 1 DP Leg. gen. Wincenty Kowalski, zmarły i pochowany w Stanach Zjednoczonych w 1986 roku.
W tegorocznych obchodach upamiętniających wydarzenia nocy 12 września 1939 roku w Kałuszynie udział wzięły: władze powiatowe ze starostą Janem Antonim Tarczyńskim na czele, władze miejskie z burmistrz Zofią Wołkiewicz, prezes Zarządu okręgowego ZKRPiBWP w Siedlcach Henryk Mioduszewski, przedstawiciele Wojska Polskiego, weterani, duchowieństwo, młodzież szkolna, harcerze oraz mieszkańcy miasta i powiatu mińskiego. Wspaniałą okrasą uroczystości było 20 pocztów sztandarowych wystawionych przez związki kombatanckie, szkoły, OSP i Wojsko Polskie.
Uroczystości rozpoczęły się na placu gimnazjum im. 6 Pułku Piechoty Legionów przy ul. Pocztowej. Wszystkich powitał jako główny organizator prezes gminnego koła ZKRPiBWP Eugeniusz Kulesza, który przedstawił również historię walk o Kałuszyn. Konferansjerkę uroczystości prowadziła dyrektor gimnazjum Maria Bartosiak. Za zasługi w utrwalaniu pamięci o ludziach i ich czynach, w walce o niepodległość Polski podczas II Wojny Światowej, odznaczeni zostali: medalem „Za zasługi dla ZKRPiBWP” – starosta miński Antoni J. Tarczyński i szef obrony cywilnej powiatu Tomasz Górny. Aktu dekoracji odznaczonych dokonał prezes siedleckiego Oddziału ZKRPiBWP por. Henryk Mioduszewski z pomocą burmistrz Kałuszyna Zofii Wolkiewicz. Po tych ceremoniach przemówienia wygłosili między innymi: Ryszard Hraniak w imieniu Powiatowej Rady Kombatantów w Siedlcach i Henryk Brodowski – starosta siedlecki. Odczytany również został list gratulacyjny od marszałka województwa mazowieckiego Adama Struzika. Weterani 6pp Leg.: płk. Aleksander Łabuszewski, mjr Zygmunt Błażejewicz i por. Stanisław Kupczyk otrzymali wiązanki kwiatów od gimnazjalistek. Poczet sztandarowy 11 p. uł. Leg. zaprezentował zebranym kopię sztandaru pułku wyhaftowanego przez kobiety z Wilna (Wdzięczne Wilno).
W części artystycznej uczniowie gimnazjum przedstawili program słowno-muzyczny, prezentując wiersze patriotyczno-wojenne przygotowane pod kierunkiem Barbary Dobosz. Po tych uroczystościach na czele z orkiestrą reprezentacyjną WP i kompanią honorową 2 Brygady Zmechanizowanej oraz sztandarami, przemaszerowano ulicami miasta do kościoła parafialnego, gdzie złożono kwiaty pod tablicą pamiątkową 6 pp leg. Następnie udano się pod Pomnik Niepodległości przy ul. Warszawskiej. W sformowanym szyku przemaszerowano na cmentarz parafialny do kwatery wojskowej, gdzie została odprawiona Msza święta za poległych żołnierzy Września. Celebrantem liturgii kościelnej był ks. prałat Jan Sikora z Wołomina, który wygłosił okolicznościową homilię.
Po nabożeństwie odbył się apel poległych oraz oddana została salwa honorowa przez kompanię 2 Brygady Zmechanizowanej im. Józefa Pilsudskiego ze Złocieńca, która przejęła tradycję 1 DP Leg. Odegrany został hymn państwowy, a następnie złożone kwiaty pod pomnikiem poległych.
Końcową częścią uroczystości było spotkanie organizatorów z zaproszonymi gośćmi w Szkole Podstawowej im. B. Prusa, która w ubiegłym roku została odznaczona medalem „ProMemoria”.

Numer: 2006 38   Autor: Franciszek Zwierzyński